Deprem hasarı 100 milyar dolar olarak tahmin ediliyor

Bütçe gelirlerine 2022 yılında toplam 128 milyar 133 milyon TL katkı sunan, ülke ihracatının yaklaşık yüzde 9’unu sağlayan deprem kentlerinde meydana gelen hasar, 100 milyar dolar olarak tahmin ediliyor.

Merkez üssü Maraş’uın Pazarcık ilçesi olan ve 10 kentte ağır yıkıma neden olan depremin üzerinden, 8 gün geçmesine rağmen her saat bilanço ağırlaşıyor. Açıklanan son verilerek göre can kaybı 30 bini aşarken, enkaz altında on binlerce kişinin olduğu tahmin ediliyor. Depremin ağır yıkıma neden olduğu Maraş, Antep, Urfa, Diyarbakır, Adana, Osmaniye, Hatay, Malatya, Adıyaman ve Elazığ’in 13,4 milyon olan nüfusu, ülke nüfusunun yüzde 15’ini oluşturuyor.  Gayri Safi Yurt İçi Hasıla’nın yüzde 9,3’ünü oluşturan deprem bölgesinde, tarım sektörü ve imalat sanayide önemli yer tutuyor. Tarımsal üretim içinde rolü önemli olan depremin meydana geldiği kentlerde, göreli yapı işlenen tarım alanı oranı ise yüzde 14,5. Bunların yanı sıra girişim ve mükellef sayıları içinde de bölge payı yüzde 11 civarında seyrediyor.

Deprem bölgesinde ihracat payı Türkiye ihracatının yüzde 9’una tekabül ederken, Gaziantep tek başına Türkiye ihracatının yüzde 4,4’ünü, Hatay yüzde 1,6’sını, Adana ise yüzde 1,2’sini gerçekleştiriyor. Aktif sigortalı çalışanlarının payı yüzde 11,7, sigortalı çalışan sayısının 24 milyon 200 bin civarında olan deprem kentlerinin, bütçe gelirlerine katkısı ise yüzde 5’e tekabül ediyor.

Tekstil ve metal alanı kredilerinde öne çıkan sektörlerde, deprem bölgesinin toplam nakdi kredilerin payı yüzde 9,0 civarında. Yine otomobillerin yüzde 10,2’si, motorlu kara taşıtlarının yüzde 11,9’u deprem kentlerinde kayıtlı. Tasarruf mevduatının yüzde 6’sı, ticari ve diğer mevduatların yüzde 4,2’si de deprem kentlerinde tasarruf sahipleri ve şirketlere ait.

2022 yılında tahsil edilen vergi gelirlerine göre, Diyarbakır 8 milyar 888 milyon TL, Malatya 4 milyar 377 milyon TL, Urfa 4 milyar 874 milyon TL, Maraş 6 milyar 455 milyon TL, Adıyaman 1 milyar 800 milyon TL, Osmaniye 1 milyar 879 milyon TL, Gaziantep 16 milyar 858 milyon TL, Hatay 47 milyar 350 milyon TL, Kilis 1 milyar 180 milyon TL, Adana 34 milyar 472 milyon TL olmak üzere depremin yaşandığı iller, bütçe gelirlerine toplam 128 milyar 133 milyon TL katkı sundu.

Ekonomistlerin görüş ve yorumlarına göre; depremin Türkiye’ye toplam maliyeti 50 milyar doları aşkın bir seviyede seyredecek. TÜRKONFED raporuna göre, 84 milyar dolar maddi hasar bekleniyor. Ancak 7 ili etkileyen 17 Ağustos 1999 depreminin ekonomik maliyeti 15 ile 19 milyar dolar arasında hesaplanmıştı. 1999’da Gayri Safi Yurt İçi Hasıla’nın 186 milyar dolar olduğu dikkate alındığında, depremin bilançosu milli gelirin yaklaşık 10’da 1’ine tekabül ediyordu.

2023’te ise Gayri Safi Yurt İçi Hasıla yaklaşık 900 milyar dolar seviyesinde seyrediyor. Yüzde 10’luk bir ekonomik maliyet hesaplamasıyla 100 milyar dolarlık bir maliyet tahmin ediliyor.

Depremin ağır yıkıma neden olduğu kentlerde “İmar Affı” verilerine bakıldığında, Adana’da 59 bin 247 yapı kayıt belgesinden 499’u, Adıyaman’da 10 bin 629 yapı kayıt belgesinden 54’ü, Diyarbakır’da 14 bin 719 yapı kayıt belgesinden 85’i, Antep’te 40 bin 224 yapı kayıt belgesinden 237’si, Hatay’da 56 bin 464 yapı kayıt belgesinden 431’i, Maraş’ta 39 bin 58 yapı kayıt belgesinden bin 263’ü, Kilis’te 4 bin 897 yapı kayıt belgesinden 37’si, Malatya’da 22 bin 299 yapı kayıt belgesinden 333’ü, Osmaniye’de 21 bin 107 yapı kayıt belgesinden 96’sı, Urfa’da 25 bin 521 yapı kayıt belgesinden 201’i iptal edildi. Türkiye genelinde ise 3 milyon 152 bin 94 yapı kayıt belgesinden sadece 53 bin 303’ü iptal edildi.

AKP iktidarının reklam filmleri ile övdüğü “imar barışı” adı altında imar affı politikalarının sonucunda, deprem felaketinin içerisinde olan kentlerde 300 bine yakın yapının imar affından yararlandı. Siyasi rant aracı haline getirilen imar affı kanun teklifi, son olarak Ocak 2023 tarihinde AKP-MHP’nin oylarıyla Meclis Plan ve Bütçe Komisyonu’ndan geçti ve Genel Kurul’da kanunlaşması için görüşme sırasına alınmıştı.